«تو را به پنج چیز سفارش مى‏كنم:

- اگر مورد ستم واقع شدى تو ستم‏ مكن،

- اگر به تو خیانت شود تو خیانت مكن،

- اگر به تو دروغ گویند تو دروغ ‏مگو،

- اگر تو را ستودند شاد مشو،

- اگر نكوهشت كردند بى‌تابى مكن و در باره ‏آنچه در خصوص تو مى‏گویند بیندیش اگر آنچه درباره‏ات مى‏گویند در خودت‏ دیدى بدان كه سقوط تو از چشم بیناى خداوند عزو جل در هنگامى كه براى ‏كار درستى خشم كردى مصیبتى بزرگتر است برایت از این كه بیم دارى از چشم مردم بیفتى و اگر بر خلاف واقع گفته‏اند این خود ثوابى است كه بى‏رنج‏ آن را به دست آورده‏اى

بدان كه تو دوست و یار ما محسوب نخواهى شد تا چنان شوى كه اگر تمام ‏همشهریانت گرد آیند و یك زبان گویند كه تو مرد بدى هستى مایه اندوه تو نگردد و اگر همه گویند تو مرد نیكى هستى موجبات شادى تو فراهم نشود.

امّا همواره خودت را به قرآن عرضه كن كه اگر به راه قرآن مى‏روى و آنچه را كه او نخواسته تو نیز نمى‏خواهى و آنچه را كه خواسته، مى‏خواهى و از آنچه برحذر داشته مى‏ترسى پس استوار باش و مژده‏ات باد كه هر چه درباره تو گویند، تو را زیان نرساند و اگر از قرآن جدایى پس چرا بر خود مى‏بالى؟! به راستى مؤمن ‏سرسختانه مشغول جهاد با نفس است تا بر هوا و هوس نفس خویش غلبه‏ كند.

یك بار نفس را از كژى به راستى آرد و با خواهش او براى خدا مخالف ‏شود و بار دیگر هم نفس او را به زمین زند و پیرو خواهش او گردد و خدایش ‏دست گیرد و از جا بلند كند و از لغزشش بگذرد و متذكر شود و از خداى ‏بترسد توبه كند و معرفت و بنیائى‏اش افزون شود چرا كه ترسش از او بیشتر شده است و خداوند در این باره مى‏فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ(1) ؛ به راستى چون ایمان آورندگان را از شیطان وسوسه‏هایى به دل رسد، هماندم خدا را به یاد آرند و بى‌درنگ بصیرت یابند.»

«اى جابر روزىِ اندك را از سوى خدا براى خویشتن بسیار بدان كه از عهده ‏شكرش باید به درآیى و طاعت افزون خود را براى خود اندك انگار تا بدین‏ وسیله نفس را خوار دارى و خود را سزاوار گذشت گردانى.

شرّ موجود را از خود به وسیله دانش حاضر دفع كن و علم حاضر خود را با عمل خالصانه به ‏كار بند و در عمل خالص از غفلت بزرگ به نیك بیدارى و هشیار بودن كناره‏گیر و نیك بیدارى را با ترس صحیح از خداوند تحصیل كن و از آرایش‌هاى ‏نهانى به زندگى موجود دنیوى بر حذر باش و زیاده‌روی‌هاى هوا به رهنمایى ‏عقل محدود كن و هنگام غلبه هوا از علم راهنمایى و مدد جو و اعمال ‏خالصانه‏ات را براى روز قیامت ذخیره نگهدار و با انتخاب قناعت از زیاد حرص ورزیدن خوددارى نما .

و با كوتاه كردن آرزو، شیرینى زهد را به سوى‏ خدا جلب كن و طناب‌هاى آز را به سردى یأس و ناامیدى ببر .

و با خودشناسى ‏راه خودبینى را ببند و با تفویض صحیح امور به خداوند، به آسودگى برس و با فزون یاد كردن خداوند در خلوت‌ها به رقّت قلب دست یاب و با دوام اندوه، دل‏ را نورانى كن و با ترس راست و صادقانه، خود را از ابلیس حفظ كن.

مبادا به ‏امیدوارى دروغین دل خوش كنى كه این تو را در هراسى راست خواهد انداخت.

و مبادا در كارها امروز و فردا كنى كه‏ این دریایى ‏است كه نابودشوندگان در آن غرق خواهند شد.

و مبادا غفلت كنى كه این مایه سنگدلى و از آنچه در آن عذر و بهانه‏اى برایت نباشد بپرهیز كه پشیمان‌ها به دین پناه مى‏آورند و به پشیمانى بسیار و استغفار فراوان از گناهان گذشته‏ات باز گرد و با دعاى ‏خالصانه و راز و نیازهاى شبانه از رحمت و گذشت الهى برخوردار شو، و با بسیارى شكر، نعمت‌هاى بیشترى به سوى خود جلب كن، و با كشتن آز و طمع‏ در پى بقاى عزت و سرفرازى باش و این آز را با عزّت ناامیدى از میان بر و این عزّت ناامیدى را با بلند همتى به دست آر و كوتاه كردن آرزو را از دنیا توشه بردار.

و از هر فرصتى براى رسیدن به مقصود خویش سود جو و مبادا به ‏چیزى كه بدان اطمینان ندارى، اعتماد كنى.

بدان كه هیچ دانشى چون ‏سلامت جویى نیست و هیچ سلامتى همچون سلامت دل نیست و هیچ خردى ‏همچون مخالفت با هوا نیست و هیچ فقرى همچون فقر قلب نیست.

هیچ ‏ثروتى همانند بى‌نیازى دل و هیچ شناختى همچون خودشناسى نیست و هیچ‏ نعمتى مانند عافیت و هیچ عافیتى مثل یار شدن توفیق نیست و هیچ شرفى ‏همسنگ بلند همتى نیست و هیچ زهدى همگون با كوته آرزویى نیست و هیچ ‏عدالتى همانند انصاف و هیچ ستمى همچون موافقت با هوا و هوس و هیچ اطاعتى به مانند انجام فرایض نیست و هیچ مصیبتى همچون بى‏خردى و هیچ گناهى همانند كوچك شمردن گناهت و خشنودى از حالتى كه در آن هستی، نیست و هیچ فضیلتى همچون جهاد و هیچ جهادى همانند جهاد با هوا و هوس و هیچ نیرویى همچون نیروى جلوگیری از خشم ‏نیست و هیچ ذلّتى همچون ذلّت آز نیست و مبادا با وجود فرصت، بهره‌ورى را از دست دهى كه این عرصه‏اى است كه به اهل خود زیان مى‏رساند.

و نیز آن ‏حضرت فرمود: “سخن پاك را از هر كس كه مى‏گوید، فراگیرید اگر چه خود بدان عمل ‏نمى‏كند، زیرا خداوند مى‏فرماید: «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللهُ (2)؛ بندگانى كه سخنان را مى‏شنوند و از بهترین آن پیروى مى‏كنند. آنانند كسانى كه خدا هدایتشان كرده است.»

«واى بر تو اى فریب خورده چرا نمى‏ستایى كسى را كه به او چیزى فانى ‏مى‏دهى و او به تو چیزى باقى مى‏بخشد. یك درهم فانى را به ده درهم، ده تا هفتصد درهم باقى بگیرد یعنى چندین برابر .

واى بر تو به راستى تو یكى از دزدان گناهان هستى هر آنگاه كه بر تو شهوتى ‏یا ارتكاب گناهى رخ دهد و تو شتابان به سوى آن روى و به جهل خویش در انجام آن بكوشى گویى كه در برابر چشم خدا نیستى و یا خداوند در كمین تو ننشسته است.

اى جوینده بهشت! چقدر خواب تو دراز و مركبت كُند و همتت سُست‏ است.

پس واى خدایا از این طالب و مطلوب! واى گریزنده از دوزخ! چه ‏شتابان به سوى آتش روانه‏اى و چه زود خود را در آن فرو مى‏افكنى!!»(3)

 پی‌نوشت‌ها:

1- سوره اعراف، آیه 201.

2- سوره زمر، آیه 18.

3- فى رحاب ائمّة اهل البیت - سیرة الباقر، ص‏22 - 21.

منبع:

برگرفته از کتاب زندگانی امام محمدباقر علیه السلام ، تالیف آیت الله سید محمد تقی مدرسی .